Áherslusvið og verkefni

Mannréttindi

Verkefni á þessu áherslusviði styðja vinnu við innleiðingu samnings SÞ um réttindi fatlaðs fólks (UNCRPD) en ná einnig til annarra samninga og starfs að mannréttindum og málefnum fatlaðs fólks almennt séð.

1.1 Aðgerðir sem efla þekkingu og samráð um mannréttindi og fötlun sem og rödd Norðurlanda á alþjóðavísu

Tilgangurinn með þessum aðgerðum er að skapa vettvang fyrir miðlun þekkingar og reynslu og þróun skilvirkra tækja/aðferða til að innleiða samning Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks (UNCRPD). Aðgerðirnar stuðla að auknum skilningi á þessu. Aðgerðirnar auka færni einstaklinga sem taka þátt í innleiðingu samnings SÞ um réttindi fatlaðs fólks (UNCRPD) og leggja áherslu á góð dæmi um innleiðingu samningsins. Aðgerðirnar skapa samlegðaráhrif við annað alþjóðlegt samstarf og vinnu sem miðar að þátttöku allra.

Markmiðið er að ljúka verkefnum um meðal annars samanburðarhæf töluleg gögn og aðra þekkingu, vettvang/ fundarstaði fyrir miðlun reynslu, norrænt meistaranám og norræna rannsóknaráætlun um fötlunarfræði/disabilitiy studies. Til að láta rödd Norðurlanda heyrast hjá Sameinuðu þjóðunum verður tekið saman safnrit um fyrri og núverandi þátttöku Norðurlandanna á vettvangi Sameinuðu þjóðanna varðandi málefni fatlaðs fólks. Á tímabili framkvæmdaáætlunarinnar verða haldnar árlegir norrænir viðburðir á fundum SÞ og í öðru alþjóðlegu samhengi þar sem við á.

Mörgum aðgerðum hefur þegar verið hrint af stað á vegum fyrri framkvæmdaáætlunar. Norræna velferðarmiðstöðin heldur utan um þetta starf innan ramma síns verkefnis samkvæmt fjárveitingarbréfinu frá Norrænu embættis- mannanefndinni um félags- og heilbrigðismál (EK-S).

Norræna velferðarmiðstöðin sækir um fjármagn og sér um framkvæmd verkefna ásamt viðeigandi sænskum, norrænum og alþjóðlegum samstarfsaðilum. Ráðgjafarhópar verða skipaðir eftir þörfum og í samráði við hlutaðeigandi aðila.

1.2 Verkefni um frumbyggja og málefni fatlaðs fólks

Á heildina litið er lítil kerfisbundin þekking á skerðingu og fötlun meðal frumbyggja Norðurlanda, Sama og Inúíta. Skortur á þekkingu á málefnum fatlaðs fólks meðal frumbyggja er einnig málefni sem nefnd SÞ um réttindi fatlaðs fólks hefur tekið fyrir í skýrslum til landanna og það hefur verið tilgreint sem svið sem mætti þróa í komandi skýrslum.

Verkefnið eykur þekkingu á málefnum fatlaðs fólks meðal frumbyggja og kemur á fót norrænum tengslanetum um framkvæmd samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks (UNCRPD), sér í lagi um málefni frumbyggja. Verkefnið stuðlar einnig að framkvæmd samstarfsáætlunarinnar um málefni norðurskautssvæðisins 2018–2021.

Markmiðið er að styðja rannsóknir, tengslanet sérfræðinga og norræn tengslanet fatlaðs fólks og aðstandenda þeirra úr röðum norrænna frumbyggja.

Verkefnið byggir á þekkingu, reynslu og tengslanetum sem voru þróuð í verkefni Norrænu velferðarmiðstöðvarinnar um fatlað fólk úr röðum Sama.11 Norræna velferðarmiðstöðin sækir um fjármagn hjá Norræna Atlantshafssamstarfinu (NORA) og/ eða samstarfsáætluninni um málefni norðurskautssvæðisins 2018–2021.

1.3 Verkefni um heilsu barna og ungmenna og þátttöku í skóla- og frístundastarfi

Fötluð börn og ungmenni búa við verri heilsu og forsendur til þátttöku en önnur börn. Það er verðugt verkefni á öllum Norðurlöndunum að takast að skapa sambærileg lífskjör og tækifæri fyrir öll börn til að láta að sér kveða, óháð færni.

Verkefnið eflir miðlun þekkingar og reynslu milli sérfræðinga á öllum Norðurlöndunum sem vinna að því að bæta heilsu barna og þátttöku í skóla- og frístundastarfi. Tveir hópar barna með sérþarfir varðandi aðgengi – heyrnarskert börn og börn með skerta námshæfni – verða virkir þátttakendur í verkefninu.

Verkefnið safnar þekkingu um aðstæður fatlaðra barna og ungmenna, sem og um aðferðir og góð dæmi um hvernig megi styrkja rödd barna og ungmenna í skóla- og frístundastarfi.

Nánar tiltekið snýst málið um innleiðingu eftirfarandi greina í samningi SÞ um réttindi fatlaðs fólks: 30. gr. um menningu og íþróttir, 6. gr. um konur og stúlkur, 7. gr. um börn og ungmenni og 25. gr. um heilsu. Verkefnið hefur einnig tilvísun til starfsemi Barnahjálpar SÞ fyrir fötluð börn.

Verkefnið getur byggt áfram á því starfi og þeim tengslanetum sem var hafið á málþingi Norrænu velferðarmiðstöðvarinnar um fötluð börn og ungmenni árið 2016.12 Verkefnið verður þróað af hópi sérfræðinga sem verður skipaður í samráði milli NORDBUK (Norrænu barna- og ungmennanefndarinnar) og Norrænu velferðarmiðstöðvarinnar. Verkefnið heyrir undir Norrænu embættismannanefndina um menningarsamstarf (EK-K), Norrænu embættismannanefndina um menntamál og rannsóknir (EK-U) og Norrænu embættismannanefndina um félags- og heilbrigðismál (EK-S). Ef kostur er og áhugi er fyrir hendi taka Eystrasaltsríki þátt.

Sjálfbær þróun 

Verkefni á þessu áherslusviði stuðla að norrænu samstarfi og samstarfi landanna við að uppfylla markmiðin um aukna þátttöku á vinnumarkaði, í borgarumhverfi, menningarlífi o.s.frv. Fjöldi alþjóðlegra verkefna þar sem Norðurlöndin taka þátt eru í gangi.

2.1 Samþætting fötlunarsjónarmiða í starfsemi Norrænu ráðherranefndarinnar

Norræna ráðherranefndin vinnur á kerfisbundinn hátt að eflingu fötlunarsjónarmiða í öllum viðeigandi málaflokkum.

Markmiðið er að koma á jákvæðum breytingum sem auka aðgengi og efla vitund um fötlunarsjónarmið á sviði vinnuverndar og starfsmannastefnu, funda/ráðstefna og samskipta. Aukin áhersla verður lögð á fötlunarsjónarmið og þeim fylgt eftir í viðeigandi málaflokkum/fagsviðum.

Fötlunarráðið og starfshópur skipaður innanhúss í ráðherranefndinni áttu samstarf á árunum 2015–2017 til þess að ná fram endurbótum. Á grundvelli þessarar vinnu eru sett fram ný markmið innanhúss á skrifstofu Norrænu ráðherranefndarinnar. Sérstök áhersla er lögð á norrænar stofnanir og aðrar samstarfsstofnanir, þar á meðal styrkjakerfi og að ná til embættismanna í opinberu norrænu og norræn- baltnesku samstarfi auk stjórnmálamanna í viðeigandi málaflokkum.

Starf innanhússhópsins og fötlunarráðsins fer fram innan eigin fjárhagsramma. Aðgerðir og verkefni (á vegum skrifstofu Norrænu ráðherranefndarinnar eða fagsviða) sem fela í sér kostnað eru sett á fjárhagsáætlun hvert í sínu lagi.

2.2 Algild hönnun og aðgengi – þátttaka og lýðræði

Norðurlöndin þróast og eru kynnt sem nýskapandi svæði með þátttöku allra. Til að það megi takast verður stuðlað  að miðlun reynslu milli Norðurlandanna. Áhersla skal lögð á góða starfstilhögun á hverjum stað og í löndunum, sem og á þátttöku notenda frá fyrstu stundu.

Verkefnið safnar saman fulltrúum stærstu fötlunarhópanna (sjón, heyrn, hreyfing, vitsmunir, skynjun), fræðimönnum, starfsfólki og stjórnmálamönnum til samráðs, þróunar og miðlunar góðra dæma um algilda hönnun sem geta hraðað þróun í átt að Norðurlöndum fyrir alla. Verkefnið skapar samlegðaráhrif við annað alþjóðlegt samstarf og vinnu sem miðar að þátttöku allra. Það stuðlar að auknum metnaði Norðurlanda að því er varðar algilda hönnun og samfélag fyrir alla, meðal annars með öflugu alþjóðlegu samstarfi innan ESB, Evrópuráðsins og SÞ.

Markmiðið er að finna góð dæmi um framkvæmd Dagskrár 2030 á grundvelli fötlunarsjónarmiða, sérstaklega markmið 10, 11, 16 og 17. Verkefnið greinir fyrirliggjandi aðferðir og þróar nýjar leiðir til samráðs milli áhrifamanna til að stuðla að þátttöku og lýðræði fyrir tilstilli algildrar hönnunar, sérstaklega til að taka þátt í pólitísku lífi, þar með talið lýðræðislegum kosningum, frjálsri för og sjálfstæðu lífi, borgarumhverfi, samgöngum og fleiru. Verkefnið eykur þekkingu á norrænu samstarfi og nær til einstaklinga sem ella taka ekki þátt í norrænni umræðu.

Umsýslustofnun verkefnisins getur verið Norræna velferðarmiðstöðin eða önnur stofnun sem býr yfir færni á þessu sviði. Ráðgjafarhópur verður skipaður sérfræðingum, að hluta til frá Fötlunarráðinu, skrifstofu Norrænu ráðherranefndarinnar og Norrænu embættismannanefndinni um félags- og heilbrigðismál (EK-S).

Fjármögnun verður fyrst og fremst rædd við Norrænu samstarfsnefndina (NSK á vegum samstarfsráðherranna (MR-SAM)), Norrænu embættismannanefndina um félags- og heilbrigðismál (EK-S) og Norrænu embættismannanefndina um menningarsamstarf (EK-K).

2.3 Vinnumarkaður fyrir alla á Norðurlöndum: Eftirfylgni á þegar skipulögðum málþingum um vinnumarkað og málefni fatlaðs fólks

Aðstæður fatlaðra ungmenna og fullorðinna á vinnumarkaði einkennast áfram af útskúfun. Verkefnið stuðlar að fram-kvæmd samstarfsáætlunarinnar í vinnumálum 2018–2021 og nær til fagsviðanna fyrir atvinnu- og menntastefnu.

Markmiðið er að halda árleg málþing sérfræðinga og aðra norræna fundi, meðal annars með samtökum sveitarfélaga. Samráði verði komið á við tengslanet

Alþjóðavinnumálastofnunarinnar (ILO), Global Business and Disability Network, og aðrar viðeigandi alþjóðastofnanir og tengslanet. Aðgerðir verkefnisins bæta þekkingu og örva samstarf um tölulegar upplýsingar, aðferðir, aðgerðir og verkefni tengd atvinnuþátttöku og málefnum fatlaðs fólks.  Á vegum verkefnisins eru árlega gerð upplýsingahefti og þekkingar aflað um sértæk málefni. Ein fyrirliggjandi tillaga er að kortleggja hvernig tryggingakerfin hvetja til vinnu fyrir einstaklinga með skerta færni og/eða skerta starfsgetu.

Önnur tillaga er þverfaglegt norrænt verkefni um þekkingu og samstarf sem tengist atvinnuþátttöku fatlaðs fólks, sambærilegt við forgangsverkefnið 0–24, sem leggur áherslu á geðheilsu barna og ungmenna.

Verkefnin og fjármögnun verða rædd við fagsvið vinnumála, hugsanlega líka fagsvið atvinnulífs ásamt fagsviði menntamála og rannsókna.

Frjáls för

Verkefni á þessu áherslusviði stuðla að frjálsri för einstaklinga sem eiga á hættu að verða fyrir barðinu á stjórnsýsluhindrunum vegna skorts á aðgengi.

3.1 Fötlunarsjónarmið í norrænu samstarfi um frjálsa för

Þetta verkefni eykur þekkingu á fötlunarsjónarmiðum hjá þeim aðilum sem greina og leggja til lausnir á stjórnsýsluhindrunum og eykur um leið þekkingu á samstarfi um afnám stjórnsýslu- hindrana hjá fulltrúum í Norræna ráðinu um málefni fatlaðs fólks.

Fyrirliggjandi upplýsingar sem varða fatlað fólk á vefsíðum Halló Norðurlanda og Norrænu ráðherranefndarinnar verði kortlagðar og endurbættar. Þetta á meðal annars við um upplýsingar um táknmálstúlkun. Stöðuskýrsla um frjálsa för á Norðurlöndum og málefni fatlaðs fólks verður samin í samstarfi við forsvarsmenn félagsmálasáttmálans. Skýrslan beinir sjónum að stjórnsýsluhindrunum á sviði félags- og vinnumarkaðsmála. Þetta á einkum við um þær hindranir sem Stjórnsýsluhindranaráðið leggur áherslu á.15 Árleg málþing verða haldin með þátttöku hlutaðeigandi aðila t.d. á sviði samstarfs um afnám stjórnsýsluhindrana. Það nær einnig til samráðs við tengslanetið um táknmál varðandi túlkaskipulag og frjálsa för. Fötlunarsjónarmið verða samþætt í væntanlegar ráðstefnur um almannatryggingar 2018 og 2019 um að stytta afgreiðslutíma ESB-mála.

Samstarfið heldur áfram milli hlutaðeigandi aðila sem bera ábyrgð á dagskrá ráðherranefndarinnar um málefni fatlaðs fólks og afnám stjórnsýsluhindrana. Þeir eru til dæmis Fötlunarráðið, Stjórnsýsluhindranaráðið og upplýsinga- þjónustan Halló Norðurlönd. Verkefnin fara fram innan almennra fjárhagsáætlana samstarfsstofnananna.

3.2 Frjáls för námsmanna á Norðurlöndum

ESB og Norðurlöndin hafa markmið um að námsmenn í háskólanámi ljúki öllu námi eða hluta af námi sínu í öðru landi. Markmiðin ná til fatlaðra námsmanna. Vegna fjölmargra hindrana sem einkum bitna á fötluðum námsmönnum er mikill munur á þeim og öðrum námsmönnum með tilliti til möguleika til náms erlendis. Í verkefnaskýrslunni Equity in student mobility in higher education16 hefur þessum hindrunum verið lýst og tilmæli hafa verið sett fram um hvernig megi bæta forsendur frjálsrar farar námsmanna á Norðurlöndum.

Markmið verkefnisins er að halda málþing á minnst 6 stöðum á Norðurlöndum með hliðsjón af skýrslunni.

Norræna velferðarmiðstöðin heldur fundina ásamt norska fyrirtækinu Universell við Tækni- og náttúruvísindaháskóla Noregs (NTNU) í Þrándheimi og öðrum samstarfsaðilum

í verkefninu Frjáls för námsmanna og málefni fatlaðs fólks (2015–2016). Norræna embættismannanefndin um menntamál og rannsóknir (EK-U) hefur veitt 300.000 danskar krónur til verkefnisins. Samstarfsaðilar í löndunum leggja einnig fram fjármagn.

3.3 Samfélags- og borgarskipulag sem styður frjálsa för fyrir alla

Margar hindrananna í vegi fyrir frjálsri för sem einkum bitna á fötluðu fólki má leysa með samstarfi á fagsviðum sem tengjast borgarskipulagi. Mikilvæg svið norræns samstarfs eru til dæmis samgöngumál, byggt umhverfi (”snjallborgir“ og ”aldursvænar borgir“ eru nokkur dæmi um hvernig það birtist hjá Alþjóða- heilbrigðismálastofnuninni og öðrum), ferðaþjónusta o.s.frv.