SKÝRSLA  október 2022

VSÓ Ráðgjöf fyrir ÖBÍ réttindasamtök

Tvær útgáfur af skýrslunni:

1. Prentútgáfa er með töflum og fjölda ljósmynda af stoppistöðvum Strætó (PDF)
2. Textaútgáfa á obi.is sem hægt er að hlusta á með talþulu eða því hjálpartæki sem hentar best.  Myndefni er með minna móti sem og töflur.

Viðamesti kafli skýrslunnar er „5.1 Ástandsmat stoppistöðva“ sem  tekur 43 blaðsíður í PDF útgáfunni. Kaflinn er að stærstum hluta í töfluformi þar sem skráðar eru niðurstöður úttekta á stoppistöðvum. Í stuttu máli þá leiddi sú greining í ljós að af 168 stoppistöðvum voru 165 til 166 með slæmt eða mjög slæmt aðgengi og/eða yfirborð.

Auk þessarar skýrslu var sett upp Vefsjá ÖBÍ – Biðstöðvar – aðgengi og yfirborð þar sem hægt er að sjá staðsetningu stoppistöðva sem teknar voru út. Fjallað er um vefsjána i í kafla „4.2 Afurðir“.

Það er markmið stjórnvalda að árið 2024 muni 90% stoppistöðva almenningssamgangna standast hönnunar- og öryggiskröfur en ekki er vitað hver staðan er í dag. Markmiðin fela m.a. í sér greiðar og öruggar almenningssamgöngur fyrir alla. Stjórnvöld ætla að leita leiða til að tryggja jafnt aðgengi fatlaðra, hreyfihamlaðra og ófatlaðra einstaklinga að almenningssamgöngum milli byggða. Með því verður uppfylltur samningur Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks, sem var fullgiltur 2016, sem tryggir að fatlað fólk geti lifað sjálfstæðu lífi og tekið fullan þátt á öllum sviðum lífsins, þ.á.m. geta farið allra sinna ferða með þeim hætti sem það kýs, á þeim tíma sem það velur og vera tryggður hindrunarlaus aðgangur að hinu efnislega umhverfi. Gott almenningssamgöngukerfi stuðlar að auknu öryggi í samgöngum fyrir alla, því með hverjum einstaklingi sem kýs almenningssamgöngur fram yfir að aka sjálfur dregur úr líkum á umferðartengdum slysum (Samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytið, 2019; Dómsmálaráðuneytið).

ÖBÍ réttindasamtök sömdu við VSÓ Ráðgjöf um að gera úttektir á aðkomu á stoppistöðvum á landsbyggðinni. Hingað til hefur reynst erfitt fyrir fatlað fólk og hreyfihamlað að vita hvort möguleiki sé fyrir það að ferðast um landsbyggðina með vögnum Strætó bs. Jafnvel í þeim tilvikum þar sem aðgengi biðstöðvar á brottfararstað er í lagi og þó svo að tryggt sé að vagn á leið sé aðgengilegur, þá tekur óvissan við um aðstæður á komustað sem fælir fólk frá því að nota almenningssamgöngur.

Markmiðið með úttekt ástandi stoppistöðva á landsvísu er að afla gagna og móta aðferð til að meta og greina núverandi stöðu sem og að auka vitund stjórnvalda, forráðamanna sveitarfélagana og Vegagerðarinnar um ástand innviða. Með auknu upplýsingarflæði er hægt að fara í nauðsynlegar úrbætur á stoppistöðvum almenningssamgangna, úrbætur sem kannski hefðu ekki komist á „radar“ sveitarfélaga/Vegagerðarinnar, sem bera ábyrgð á aðkomu strætisvagna. Niðurstöður nýtast því í áframhaldandi vinnu t.d. í aðgerðaráætlun og kostnaðaráætlun, og til að skapa upplýstari umræðu um ástandið.

Í Reykjavík eru 556 stoppistöðvar fyrir strætisvagna og í þeim eru 375 biðskýli. Sumarið 2020 gerði Reykjavíkurborg úttekt á stoppistöðvum innan borgarinnar og var niðurstaðan sú að einungis 4 stöðvar eru með gott aðgengi og 11 með gott eða mjög gott yfirborð.  Þörf er því á að bæta töluvert úr. Athugað verður hvort ástand stoppistöðvar á landsvísu gefi svipaða niðurstöðu, eða hvort að stoppistöðvar þar uppfylli hönnunar- og öryggiskröfur (Bjarni & Atli, 2020; Þorsteinn, 2020).

Er þetta í annað sinn sem skýrsla þessi er gefin út. Í fyrstu útgáfunni voru skoðaðar leiðirnar sem aka einvörðu eftir hringveginum, var sú skýrsla gefin út haustið 2021. Hér í annarri útgáfu verður bætt við niðurstöðum úttekta á öðrum leiðum á landsbyggðinni sem gerðar voru sumarið 2022.

Fyrri úttektin var fjármögnuð undir aðgerð A.6. í framkvæmdaáætlun í málefnum fatlaðs fólks 2017-2021 og seinni úttektin undir aðgerð A.10 í stefnumótandi byggðaáætlun fyrir árin 2018-2024. Félagsmálaráðuneyti, Byggðastofnun og Samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneyti eru færðar sérstakar þakkir fyrir stuðninginn.

ÖBÍ réttindasamtök eru regnhlífarsamtök fatlaðs fólks á Íslandi sem inniheldur 41 aðildarfélög sem hvert fyrir sig eru hagsmunasamtök fyrir ólíka fötlunarhópa á landsvísu. Heildar félagafjöldi aðildafélaga ÖBÍ réttindasamtaka er um 47 þúsund manns (ÖBÍ réttindasamtök, án dags.). Heildarfjöldi Íslendinga í byrjun árs 2020 var rúmlega 364 þúsund og því eru allt að 13% íbúa Íslands félagar innan aðildafélaga ÖBÍ. Mögulegt er þó að vera í fleiri en einu aðildarfélagi í senn (Hagstofan, 2021).

Árið 2005 skrifaði Þórunn Edda Bjarnadóttir lokaverkefni sitt við umhverfisdeild Landbúnaðar­­háskóla Íslands, þar var tekin úttekt á aðgengi fatlaðra að níu náttúruvernda­r­­svæðum. Helstu niðurstöður sýndu að „aðgengi reyndist vera misjafnt að svæðum og víða óviðunnandi“. Sjö árum síðar, árið 2013, var úttektin endurtekin fyrir átta af níu svæðum, auk tveggja nýrra náttúruverndarsvæða. Úttektin 2013 var lokaverkefni Ragnars Björgvinssonar við sama háskóla. Ragnar sýndi fram á að ýmsar úrbætur hafa verið gerðar, en þær hafi ekki verið gerðar nægilega vel (Auður, 2005; Ragnar, 2013).

Samstarfsverkefni Ferðamálastofu, ÖBÍ og fleiri tók saman flokkunarviðmið fyrir aðgengi að áningar- og útivistarsvæðum á Íslandi sumarið 2007, þar sem tekið var saman hvaða kröfur eru gerðar til að aðgengi sé fyrir hjólastólanotendur, með og án aðstoðar, og fyrir gönguhamlaða. Tilgangur þess verkefnis var að bæta aðgengi alls ferðafólks að áningar- og útivistarstöðum. Þá hefur Vegagerðin og Reykjavíkurborg tekið saman leiðbeiningar um Algilda hönnun utandyra þar sem áhersla var lögð á mögulega aðkomu allra að opinberum eignum (Ferðamálastofa, 2007; Vegagerðin & Reykjavíkurborg, 2019).

Haustið 2016 kom út greinargerð um Aðgengi fólks með fötlun að almenningssamgöngum á landi; staða mála og mögulegar úrbætur sem var ætlað að varpa ljósi á löggjöf sem varðar möguleika fólks með fötlun til að notfæra sér almenningssamgöngur á landi ásamt núverandi ástandi aðgengismála, skoðað með áherslu á almenningssamgöngur í dreifbýli (Birna & Harpa, 2016)

Í ferðumst saman – Stöðumat og valkostir sem var gefið út af Samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytinu í október 2019 var eitt af markmiðunum sem voru sett fram að Biðskýli eða annarri yfir byggðri farþegaaðstöðu samkvæmt samræmdum leiðbeiningum verði komið upp á öllum skilgreindum stoppistöðvum í heildstæðu almenningssamgöngukerfi fyrir lok árs 2022. Þá var í maí 2021 undirritaður samningur þess efnis að 700 miljónum kr. verði varið í úrbætur á aðgengismálum fatlaðra til loka árs 2022, í viðbót við 1,5 milljarða króna sem var veitt til innviða og náttúruverndar á ferðamannastöðum (Samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytið, 2019; Samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytið & Félagsmálaráðuneytið, 2021; Ferðamálastofa, 2021).

Í fyrstu útgáfu skýrslunnar voru skoðaðar allar stoppistöðvar á þeim leiðum þar sem Vegagerðin gerði kröfu um aðgengi fólks í hjólastólum í útboði landssamgangna sumarið 2020, þær stoppistöðvar eru á eftirfarandi leiðum (Vegagerðin, 2021).

• Leið 51 sem ekur frá Mjóddinni til Hafnar í Hornafirði.
• Leið 55 sem ekur frá Umferðamiðstöð BSÍ til Keflavíkurflugvallar.
• Leið 56 sem ekur frá Hofi á Akureyri til tjaldsvæðisins á Egilstöðum.
• Leið 57 sem ekur frá Mjóddinni, gegnum Akranes og Borgarnes, til Hofs á Akureyri.

Í heildina voru þetta 112 stoppistöðvar .

Milli fyrstu og annarrar útgáfu skýrslunnar voru gerðar smávægilegar breytingar á leiðarkerfum almenningssamgangna, og er því mynd 3.1 uppfærð m.v. leiðarkerfi 2022.

Liggur munurinn á  að pöntunarþjónusta vagna að Arnarstapa er felld út. Á vetraráætlun er tveimur leiðum bætt við, leið 63 og 64 í Borgarnesi. Stoppið Selfoss – Olís var fellt út, og þess í stað koma Hrísmýri og Fossnes. Þeim stoppum sem bætast við er einnig bætt inn í þessa seinni úttekt. Í heildina er verið að bæta inn 58 nýjum stoppistöðvum í annarri útgáfu skýrslunnar. Hefur því farið fram úttekt á 169 stoppistöðvum, þar sem 168 eru enn í notkun.

Litið var til heildarferðar virkra vegfarandans að strætisvagnsskýlinu, því þótt stoppistöðin sjálf hafi gott aðgengi þá hjálpar það ekki ef manneskja sem ætlar sér að nota aðstöðuna kemst ekki að henni.

Benda má þeim farþegum að á leiðum 51 og 57 að hægt er að hafa samband við þjónustuver Strætó, með minnst 24 tíma fyrirvara og panta bíl með hjólastólaaðgengi á fyrir fram ákveðnum tíma næsta dags.

Úttektir á stoppistöðvum á landsvísu voru gerðar sumrin 2021 og 2022 af VSÓ Ráðgjöf.

Voru þær gerðar með vettvangsferðum þar sem ekið var leið vagnanna og stoppað við hverja stöð, hún tekin út og var rætt við starfsfólk á völdum stöðum til að athuga þekkingu þeirra á komu vagna sem og staðsetningu stoppistöðvar.

Reykjavíkurborg hefur útbúið ítarlegan lista yfir hvað telst vera góð strætóstoppistöð og tekur þessi vinna mið af reynslu Reykjavíkurborgar sem og reynslu VSÓ af umferðaröryggisrýni, hönnun strætó stoppistöðva, skipulagi almenningssamgangna og landfræðilegum upplýsingakerfum.

4.1  Einkunnaskali skilgreindur

Reykjavíkurborg hefur útbúið góðan gátlista fyrir einkunnargjöf sem nýtist vel innan bæjarmarka og verður sá einkunnarskali notaður þar sem á við innanbæjar, t.d. á Akureyri, Akranesi og víðar. Einkunnarskali þessi á þó ekki jafn vel við í dreifbýli svo þar var notast við þarfargreiningu þeirra sjö fötlunarhópa sem vefsíðan Gott aðgengi tók saman.

Þó var ekki tekinn fyrir hópurinn Astma og ofnæmi þar sem ofnæmisvaldar eru ýmiskonar og hægt gengi að greina alla ofnæmisvalda á og við stoppistöðvar, þar að auki er hægt að halda ofnæmisviðbrögðum í lágmarki með ofnæmislyfjum. Ekki voru stoppistöðvar heldur greindar m.t.t. hópsins Lestrarörðugleikar, þar sem möguleiki er að hafa samband við þjónustuver Strætó bs. og fá upplýsingar í gegnum síma ásamt því að lágmarks lesturs er þörf á biðstöðvunum. Jafnframt voru biðstöðvarnar ekki greindar m.t.t. hópsins Heyrnarskertir þar sem umbætur sem gagnast öðrum fötlunarhópum gagnast heyrnarskertum. Einblínt er því að fólki með sjóndepurð, hreyfihömlun og þroskahömlun (God Adgang, án dags.).

Því var, í þessu verkefni, gerð úttekt á stoppistöðvum Strætó bs. á öllum leiðum á landsbyggðinni, með tilliti til:

• Hjólastólanotenda
• Göngu-, arma- og handskertra
• Blindra og sjónskertra
• Þroskahamlaðra og þroskaskertra
• Aðstæður fyrir hjólandi

Úttektar aðferðum Reykjavíkurborgar var fylgt eftir og aðferðum þeirra úttektar líkt eftir, Aðgengi og Yfirborð fá einkunn fyrir aðstöðu, á skala með fimm mögulegum einkunnum:

1. Mjög gott 
2. Gott
3. Ásættanlegt
4. Slæmt
5. Mjög slæmt

Einkunnin úr flokkunum Aðgengi og Yfirborð verður lægsta einkunn af eftirfarandi þáttum.

Fyrir Aðgengi verða þættirnir eftirfarandi:

• Hvort leiðarlínur og áherslufletir séu við niðurtektir.
• Hvort merkt gönguþverun sé við þverun, þar sem á við.
• Hvort bið- og athafnarsvæði hjólastóla sé meira en 1,5 metra breidd
• Breidd stöðvarpalls.
• Hvort undirstaða biðskýlis sé í sömu hæð og svæðið í kring.
• Hvort bil til að komast fram hjá hindrunum sé ávallt meira en 1,5 metra breitt.
• Bekkur sé með bakstuðningi og armhvílu.
• Hæð að tímatöflustaur sé 1,3-1,4 metrar.
• Tímatöflustaur er vel staðsettur m.t.t. aðgengis.

Fyrir Yfirborð verða þættirnir:

• Hvort yfirborðsefni séu í sömu hæð.
• Hverskonar yfirborðsefni er á biðsvæði.
• Hvort biðsvæði sé nánast hallalaust.
• Hvort upphleypt áherslusvæði sé að finna við innstig að strætisvagni.

Til að uppfylla skilyrði fyrir hvern flokk fatlaðra þarf að uppfylla eftirfarandi skilyrði:

Hjólastólanotendur

• Undirlag þarf að vera jafnt og þétt og án hæðarmunar:
  • d. með steypt, hellulagt eða malbikað undirlag, jafnvel þótt það sé lítillega brotið.
  • Ekki verður gerð krafa um upp hækkaðan biðpall, þ.e. biðaðstaða getur verið í sömu hæð og malbik vegar eða bílaplans vegsjoppu.
• Halli sé lítill ef brúa þarf hæðarmun.
• Ef hurðir eru til staðar að einfalt sé að komast að þeim, létt að opna þær og þær nægilega breiðar þ.a. þær torveldi ekki aðkomu.
• Tímatöflustaur sé staðsettur m.t.t. aðgengis hjólastóla, þ.e. ekki þurfi að þvera gras eða möl til að komast að staur.

Göngu-, arma- og handskertir

• Ef tröppur eru til staðar þá þarf að vera handlisti.
• Hægt sé að sitja á bekk við stoppistöð.

Blindir og sjónskertir

• Tröppur og skábrautir, þar sem þær eru, séu merktar við upphaf og enda með litum eða áferð og tröppunef séu sérlega áberandi
• Stefnubreytingar séu skýrar.

Þroskahamlaðir

• Strætóstoppið sé í líkingu við það sem á að venjast á öðrum stöðum.
• Lita og efnisval gefi til kynna að hér sé strætóstoppistöð.
  • Sýnileiki „strætóhaus“ sé góður.
• Skilti séu einföld og auðlæsileg. Ekki er breytt út frá eðlilegum skiltum.

Gert er ráð fyrir að fatlaðir einstaklingar ferðist einir þ.e. að ekki sé ferðafélagi með sem ýtir hjólastól, lesi á skilti eða opni hurðir fyrir viðkomandi. Því skal hafa það í huga að fatlaðir geta nýtt sér fleiri stopp á landsbyggðinni ef ferðafélagi er með í för. Einnig er rétt að hafa í huga að einstaka stoppistöðvar geti verið aðgengilegar fyrir suma enda er fötlun fólks mismikil. Þá er stöðin tekin út samkvæmt ítrustu skilyrðum hér að ofan.

4.2 Afurðir

Auk þessarar skýrslu var sett upp vefsjá þar sem hægt verður að sjá staðsetningu stoppistöðva sem teknar voru út, auk upplýsinga um ástand aðkomu og yfirborðs, samkvæmt úttektar stöðlum Reykjavíkurborgar. Þar að auki er hægt að sjá hvaða fötlunarhópi stoppistöðin hentar. Vefsjáin getur nýst einstaklingum með fötlun sem huga að ferðalagi með Strætó um Ísland og einnig geta viðkomandi sveitarfélög nýtt vefsjána í ákvarðanatöku um endurbætur á stoppistöðvum innan sveitarfélagsins. Hægt að er sjá aðgengis möguleika með því að ýta á stoppistöðvar, þá opnast gluggi. Neðst í glugganum er síðan hægt að fara inn á ja.is og sjá biðstöðvar.

Mynd 4.2      Mynd úr vefsjá. Hér má sjá stoppistöðina í Höfn í Hornarfirði

Sömu niðurstöður sem eru kynntar í vefsjá má lesa úr töflum 5.1 – 5.18. í töflunum er notast við merki fötlunarhópanna líkt og þeir voru kynntir í kafla 4.1. Þær stoppistöðvar sem uppfylla skilyrði fötlunarhópanna muni fá merki fötlunarhópsins við nafn stöðvarinnar, ef ekkert merki er við stöðina uppfyllir sú stöð ekki kröfur nokkurs fötlunarhóps.

Metið var ástand stoppistöðva á öllum leiðum á landsbyggðinni. Sjá töflur  í PDF útgáfu skýrslunnar á bls. 10 til 53

Listi yfir strætóleiðirnar:

Leið 51:  Reykjavík-Höfn í Hornafirði

Leið 51 keyrir frá Mjóddinni í Reykjavík til Hafnar í Hornafirði og er ferðatími tæplega 7 klukkustundir. Heildarfjöldi stoppistöðva á leiðinni er 21. Innan stærri þéttbýlisstaða (Reykjavík og Selfoss) er notast við sitthvora stoppistöðina eftir því í hvora áttina er haldið. Utan þessara þéttbýlisstaða er notast við sama stopp til og frá Reykjavík.

Leið 52:  Reykjavík-Landeyjahöfn

Leið 52 keyrir frá Mjóddinni í Reykjavík til Landeyjahafnar og er ferðatími tæpar 2 klukkustundir. Heildarfjöldi stoppistöðva á leiðinni er 16. Innan stærri þéttbýlisstaða (Reykjavík og Selfoss) er notast við sitthvora stoppistöðina eftir því í hvora áttina er haldið. Utan þessara þéttbýlisstaða er notast við sama stopp til og frá Reykjavík.

Leið 55: Reykjavík-Keflavíkurflugvöllur

Leið 55 keyrir frá Keflavíkurflugvelli til Fjarðar eða BSÍ, eftir tíma dags. Heildarferð tekur um 75 mínútur. Vagninn stoppar á 20 eða 23 stöðum eftir því hvora áttina er haldið. Notast er við sama stopp í báðar áttir á Keflavíkurflugvelli, Miðstöð í Keflavík, Firði Hafnarfirði, Fríkirkjuvegi, Ráðhúsinu, Háskóla Íslands og á endastöðinni BSÍ.

Leið 56: Akureyri – Egilsstaðir

Leið 56 keyrir frá Hofi á Akureyri til tjaldsvæðisins á Egilstöðum fjóra daga í viku. Heildarferð tekur 3 tíma og 20 mínútur. Vagninn stoppar á 11 stöðum á leið sinni, notast er við sama stopp hvort sem ekið er frá eða til Akureyrar í öllum tilfellum.

Leið 57: Akureyri-Reykjavík

Leið 57 keyrir frá Mjóddinni í Reykjavík gegnum Akranes og Borgarnes á leið sinni til Hofs á Akureyri. Ferðatími er tæplega 6 klukkustundir og 30 mínútur. Heildarfjöldi stoppistöðva á leiðinni til Borgarnes, gegnum Akranes, eru 21 og frá Borgarnesi til Akureyrar eru 10 stoppistöðvar. Innan stærri þéttbýlisstaða (Reykjavík og Akranes) er notast við sitthvora stoppistöðina eftir því í hvora áttina er haldið. Utan þessara þéttbýlisstaða er notast við sama stopp til og frá Reykjavík.

Leið 58: Borgarnes – Stykkishólmur

Leið 58 keyrir frá Borgarnesi í Stykkishólm fjóra daga í viku. Heildarferð tekur um 1,5 klst. Vagninn stoppar á 5 stöðum á leið sinni, notast er við sama stopp hvort sem ekið er frá eða til Borgarness í öllum tilfellum.

Leið 59: Borgarnes – Hólmavík

Leið 58 keyrir frá Borgarnesi til Hólmavíkur þrjá daga í viku. Heildarferð tekur um 2 klst og 10 mínútur. Vagninn stoppar á 7 stöðum á leið sinni, notast er við sama stopp hvort sem ekið er frá eða til Borgarness í öllum tilfellum.

Leið 63: Varmalandsskóli – Borgarnes

Leið 63 keyrir á vetraráætlun frá Varmalandsskóla í Borgarnes alla virka daga. Heildarferð tekur um 30 mínútur. Vagninn ekur aðeins að Borgarnesi.

Leið 64: Kleppjárnsreykir – Borgarnes

Leið 64 keyrir á vetraráætlun frá Kleppjárnsreykjum í Borgarnes alla virka daga. Heildarferð tekur um 35 mínútur. Vagninn ekur aðeins að Borgarnesi.

Leið 71: Þorlákshöfn – Hveragerði

Leið 71 keyrir frá Hveragerði til Þorlákshafnar alla virka daga. Heildarferð tekur um 20 mínútur. Vagninn stoppar einungis á endastöðvum.

Leið 72 og  leið 73 : Hringur frá Selfossi um Grímsnes

Leið 72 keyrir hring frá Selfossi, um Grímsnes og til baka á Selfoss alla virka daga. Heildarferð tekur um 1 klst og 40 mínútur. Vagninn stoppar á 17 stöðum á leið sinni, aðeins er ekið í eina átt.

Leið 73 keyrir hring frá Selfossi, um Grímsnes og til baka á Selfoss alla virka daga. Heildarferð tekur um 2 klst. Vagninn stoppar á 20 stöðum á leið sinni, aðeins er ekið í eina átt.

Tafla 5.11 inniheldur niðurstöður úttektar á leiðum 72 og  73. En leiðir 72 og 73 aka sitthvorn hringinn út frá Selfossi. Hringurinn er sá sami, að því undanskildu að 73 ekur einnig á Laugarvatn.

Leið 78: Akureyri – Siglufjörður

Leið 78 keyrir frá Akureyri til Siglufjarðar 6 daga í viku. Heildarferð tekur um 1 klst og 15 mínútur. Vagninn stoppar á 8 stöðum á leið sinni.

Leið 79: Akureyri – Húsavík

Leið 79 keyrir frá Hofi á Akureyri til Húsavíkur sex daga í viku. Heildarferð tekur 1 tíma og 20 mínútur. Vagninn stoppar á 10 stöðum á leið sinni, notast er við sama stopp hvort sem ekið er frá eða til Akureyrar í öllum tilfellum.

Leið 81: Borgarnes – Reykholt

Leið 81 keyrir í hring frá Borgarnesi um Reykholt, aftur í Borgarnes. Heildarferð tekur 1 tíma og 20 mínútur. Vagninn stoppar á 7 stöðum á leið sinni.

Leið 82: Hellisandur – Stykkishólmur

Leið 82 keyrir frá Hellissandi á Stykkishólm fjóra daga í viku. Heildarferð tekur um 1 klst og 15 mín. Vagninn stoppar á 6 stöðum á leið sinni, notast er við sama stopp hvort sem ekið er frá eða til Hellisandi í öllum tilfellum.

Leið 84: Skagaströnd – Blönduós

Leið 84 keyrir á pöntunarþjónustu frá Blönduósi til Skagastrandar alla daga. Heildarferð tekur um 30 mínútur. Vagninn stöðvar aðeins á endastöðum.

Leið 88: Grindavík – Reykjanesbær

Leið 88 keyrir frá Grindavík til Reykjanesbæjar alla virka daga, um helgar er einungis ekið milli Grindavíkur og Grindavíkurafleggjara. Heildarferð tekur um 25 mín. Vagninn stoppar á 4-6 stöðum eftir því í hvora átt er ekið.

Leið 89: Reykjanesbær – Sandgerði

Leið 89 keyrir frá Grindavík til Sandgerðis alla daga. Heildarferð tekur um 25 mín. Vagninn stoppar á 8 stöðum á leið sinni.

Sjá má að mikið þarf að bæta til að tryggja örugga aðkomu allra ferðamanna að strætóstoppum á landsbyggðinni. Á sumum stöðum er hægt að gera lámarksbreytingar til að uppfylla kröfur en á öðrum þurfa töluverðar breytingar að eiga sér stað til að taka á móti þessum hópi ferðamanna.

Byrjað er að skoða niðurstöður varðandi aðkomu og yfirborð í samræmi við lista Reykjavíkur. Þá sést að af 168 stoppistöð þá eru 165 með slæmt eða mjög slæmt yfirborð og einungis þrjú með gott yfirborð. Þá eru 166 stoppistöðvar með slæmt eða mjög slæmt aðgengi, einungis ein með ásættanlegt aðgengi og sömuleiðis ein með gott aðgengi. Tafla 6.1 sýnir niðurstöður aðgengis og yfirborðs skv. úttektaraðferðum Reykjavíkurborgar.

Eru það helst eftirfarandi atriði sem draga niður stöðvarnar í aðgengishlutanum

• Ekki eru bekkir við tímatöflustaur
• Hæð upp að tímatöflu er meira en 1,4 metrar.
• Tímatöflustaurar eru illa staðsettir t.d. upp á eyju, þörf er á að fara yfir möl eða gras til að komast að þeim.
• Engar áherslulínur eða áherslufletir er að finna við strætóstoppistöðina

Fyrir Yfirborðið var það helst að:

• Ekki eru áherslulínur eða áherslufletir að finna við stoppistöðina.
• Yfirborð var ekki alls staðar úr sama efni.
• Þvera þyrfti möl/gras til að komast að tímatöflustaur og/eða strætisvagni.

*Ekki var tekin út stoppistöð við Ásgarð vegna framkvæmda, né Mjóddin vegna flókinnar aðkomu.

Fyrir flokkinn hjólastólanotendur voru kröfurnar á þann veginn að undirlag þyrfti að vera steypt, hellulagt eða malbikað, jafnvel þótt smá sprungur væru byrjaðar að myndast. Ef brúa þarf hæðarmun, t.d. upp á gangstétt, þá skal hallinn vera lítill. Þar sem hurðir eru, skulu þær vera auðopnanlegar og nægilega breiðar til að hindra ekki aðkomu þeirra sem notast við hjólastól. Þar að auki þarf að vera möguleiki fyrir ferðamenn í hjólastól að geta komist að tímatöflustaur án vandræða. Miðað við þessar forsendur eru 66 stoppistöðvar nothæfar fyrir hjólastólanotendur.

Fyrir göngu-, arma- og handskerta voru kröfurnar á þann veg að ekki séu tröppur án þess að handlistar séu að auki til staðar. Að auki var krafa um að hægt væri að setjast við stoppistöðina, til að mynda inn í vegasjoppum. Miðað við þessar forsendur þá eru 67 stoppistöðvar hæfar til að taka á móti göngu-, arma- og handskertum.

Til að blindir og sjónskertir geti ferðast á eigin vegum þurfa tröppur og skábrautir að vera merktar við upphaf og enda, bæði með litum og áferð. Þá þurfa tröppunef að vera sérlega áberandi og stefnubreytingar að vera skýrar, annaðhvort með leiðarlínum eða gróðri. Þessar kröfur eru uppfylltar á 7 stoppistöðvum sem teknar voru út.

Samkvæmt þeim kröfum sem settar voru geta þroskahamlaðir notast við 139 af þeim stöðvum sem teknar voru út. Kröfurnar voru að stoppistöðin sé í líkingu við það sem á að venjast á öðrum stöðum, þ.e. strætóhausinn sé góður og sýnilegur auk þess að ekki sé breytt út frá hefðbundnum skiltum. Flestar stöðvar eru því sýnilegar og augljóslega staðsettar þegar komið er að þeim.

Hægt er að læsa reiðhjólum á 24 stoppistöðvum á leiðum á landsbyggðinni.

Greining leiddi í ljós að af 168 stoppistöðvum voru 165 – 166 sem voru með slæmt eða mjög slæmt aðgengi og/eða yfirborð. Stoppistöðvarnar eru því almennt nokkurn spöl frá því að uppfylla kröfur ríkistjórnarinnar um að 90% stoppistöðva uppfylli hönnunar- og öryggiskröfur.

Við greininguna var það áberandi hversu margar stoppistöðvar á landsbyggðinni eru staðsettar á bílaplani bensínstöðvar/vegsjoppu. Þó er á flestum þeirra hægt að hinkra inni í vegsjoppu og einungis á örfáum stöðum getur reynst langt/erfitt/ómögulegt að komast inn í vegsjoppu í hjólastól.

Auk þessa var tímatöflustaur iðulega illa staðsettur fyrir einstaklinga í hjólastólum, þ.e. þeir annaðhvort staðsettir á eyju milli bílaplans bensínstöðvar og þjóðvegar og þar með þörf að komast upp á eyjuna til að skoða tímatöflur eða þvera þurfti möl/ gras til að komast að tímatöflustaur. Víða var of hátt upp í tímatöflurnar, ef þær voru á annað borð til staðar. Enn fremur eru tímatöflur ekki allstaðar uppfærðar árlega og á a.m.k. einum stað er rangt stopp á tímatöflu – samanber að tímataflan fyrir Vík í Mýrdal á leið 51 er staðsett á Hvolsvelli (ekki er tímatafla í Vík í Mýrdal).

Í þeim vegsjoppum þar sem úttektaraðili spurðist fyrir um tímaáætlun Strætó, var starfsfólk iðulega tilbúið með upplýsingar og veitti góðfúslega aðstoð.

Aðferðafræðin reyndist hafa sína kosti og galla.  Helsti kosturinn er að samræmd einkunn er gefin fyrir allar stöðvar.  Gallar í einkunnaskalanum eru þó helst þeir að ekki er þörf fyrir sömu hluti á landsbyggðinni og þörf er á í bæjarfélögum. Til dæmis þegar strætó stöðvar á landsbyggðinni þá er til staðar hjólastólalyfta sem getur lyft hjólastólanotendum frá götunni og því ekki þörf fyrir jafn háan kant og úttektaraðferðir Reykjavíkurborgar gera ráð fyrir. Þá eru iðulega ekki leiðilínur fyrir blinda og sjónskerta í minni bæjum, sem og á landsbyggðinni, og því ómögulegt fyrir þær stoppistöðvar að fá góða einkunn fyrir yfirborðið, jafnvel þó aðrir þættir séu góðir.

Atli Freyr Þorvaldsson og Bjarni Rúnar Ingvarsson. (2020, nóvember). Strætóstoppistöðvar í Reykjavík: Úttekt á ástandi og aðgengi fyrir alla – sumar 2020 [Glærukynning]. Umhverfis- og skipulagssvið Reykjavíkurborgar.

Birna Hreiðarsdóttir og Harpa Cilia Ingólfsdóttir. (2016, september). Aðgengi fólks með fötlun að almenningssamgöngum á landi: Staða mála og mögulegar úrbætur. Rannsóknarverkefni Vegagerðarinnar nr. 1800-536

Ferðamálastofa. (2007, maí). Ferðaþjónusta fyrir alla: Flokkunarviðmið fyrir aðgengi að áningar- og útivistarsvæðum á Íslandi. Samstarfsnefnd um handbók um aðgengi og Rannsóknarstofnun byggingariðnaðarins.

Ferðamálastofa. (2021, 9. mars). Rúmum 1,5 milljarði veitt til innviða og náttúruverndar á ferðamannastöðum. [Frétt].

God Adgang. (án dags.). Tilgængelighed for alle – hvem er alle? [Vefsíða].

Hagstofa Íslands. (2021). Lykiltölur mannfjöldans 1703-2021 [Tafla].

Ragnar Björgvinsson. (2013). Aðgengi fatlaðra að tíu náttúruverndarsvæðum [BS ritgerð]. Landbúnaðarháskóli Íslands.

Reykjavíkurborg og Vegagerðin. (2019). Hönnun fyrir alla: Algild hönnun utandyra [Leiðbeiningar].

Samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytið. (2019, október). Ferðumst saman:  Heildarstefna í almenningssamgöngum milli byggða [Stefnuskjal]. Stjórnarráð Íslands.

Samgöngu- og sveitarstjórnarráðuneytið. (2019, október). Ferðumst saman: Stöðumat og valkostir [Greiningarskjal]. Stjórnarráð Íslands.

Samningur Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks. [e. Convention on the Rights of Persons with Disabilities (CRPD)] /2006.

Stjórnarráð Íslands. (2021, 7. maí). Stórátaki um úrbætur í aðgengismálum fyrir fatlað fólk ýtt úr vör. [Frétt: stjornarradid.is].

Strætó bs. (án dags.). Leiðakort.

Umhverfis- og skipulagssvið Reykjavíkurborgar. (20. ágúst 2020). Fyrirspurn áheyrnarfulltrúa Miðflokksins – Biðskýli Strætó bs. (R19110061). Viðtakandi: Borgarráð. [Umsögn. Skjal USK2019110029 – 5.11]. Reykjavíkurborg.

Vegagerðin (2021, 2. mars). Hjólastólaaðgengi á fjórum leiðum á landsbyggðinni: Einn vagn kominn í notkun [Frétt: vegagerdin.is].

Þórunn Edda Bjarnadóttir. (2005). Aðgengi fatlaðra að níu náttúruverndarsvæðum [BS ritgerð]. Landbúnaðarháskóli Íslands.

ÖBÍ réttindasamtök. (án dags.). Aðildarfélög ÖBÍ. [Vefsíða: obi.is].