Í yfirlýsingu sem þessar konur sendu á fjölmiðla í dag, kemur fram á nú þegar COVID-19 smitum hefur fækkað á Íslandi á að loka
úrræðinu og henda þeim aftur á götuna.
Stjórn Geðhjálpar fjallaði um málið í dag, og tók heilshugar undir áskorun þessara heimilislausu kvenna og hvetur fólk til að lesa hana.
Stjórn Landssamtakanna Geðhjálpar skorar á borgaryfirvöld, önnur sveitarfélög og ríkið að hvika hvergi og leggja aukinn þunga á uppbyggingu úrræða og þjónustu við þá hópa sem samfélagið hefur allt of lengi mismunað vegna fordóma og skilningsleysis. Það er stefna Reykjavíkurborgar að leggja skuli á hilluna úreltar hugmyndir í tengslum við heimilislaust fólk og taka þess í stað upp fordómalausari nálgun. Of lengi hefur það viðgengist í samfélaginu að mismuna fólki sem talið er „öðruvísi“ og fellur ekki að fyrirfram gefnum hugmyndum um það sem talið er „eðlilegt“.
Stefna Reykjavíkurborgar byggir á „húsnæði fyrst“ nálguninni en kjarni hennar gengur út á að forsenda bættra lífsgæða og bata einstaklings sé að hafa þak yfir höfuðið. Sú stefna sem núverandi heilbrigðisráðherra hefur boðað með skaðaminnkandi úrræðum fellur vel að þessari nýju nálgun.
Stjórn Geðhjálpar skorar á sveitarfélög landsins og ríkisvaldið að tryggja rekstur úrræðisins eða sambærilegra úrræða til frambúðar og taka upp samtal um samræmda stefnu á landsvísu í málefnum heimilislausra. Meginmarkmiðið ætti að vera að enginn ætti að þurfa að vera heimilislaus á Íslandi. Með því verður samfélag okkar betra.
Í yfirlýsingu kvennana segir meðal annars:
„Í okkar tímabundna úrræði fær hver kona litla aðstöðu með svefnherbergi, rúmi og hillu, ásamt
litlu baðherbergi. Þar er líka sameiginlegt þvottahús, eldhús og borðstofa. Það að þurfa ekki að
fara alltaf út á götu klukkan tíu á morgnanna (Gistiskýlin og Konukot), sama hvaða dagur er,
sama hvort það sé hlýtt eða kalt, snjór eða rigning, hefur breytt öllu fyrir okkur. Við höfum ekki
fundið fyrir svona miklu öryggi í mörg ár. Við erum orðin eins og fjölskylda, bæði starfsfólkið og
konurnar sem hér dvelja.“
Og að það á enginn að vera heimilislaus. Sorglega staðreyndin er sú að það þurfti heimsfaraldur til að
aðeins færri yrðu heimilislausir á Íslandi. Vegna COVID-19 neyddust yfirvöld til að gefa
heimilislausum þak yfir höfuðið. Það er nefnilega erfitt að halda sig heima, ef þú átt hvergi
heima.
Yfirlýsingin fer hér á eftir í heild sinni.
Það á enginn að vera heimilislaus
Það ætti enginn að vera heimilislaus, hvað þá á Íslandi. En því miður erum við, hin
heimilislausu, alltof, alltof mörg þrátt fyrir að það séu fjöldi húsa sem standa auð og eigendur
þeirra bíða eftir að þau brenni til grunna eða hrynji til að geta byggt hótel, skrifstofuhúsnæði eða
lúxusíbúðir. Þessi yfirlýsing er frá okkur, heimilislausum konum í Reykjavík, til ykkar, sem aldrei
hafið neyðst til að lifa á götunni. Til ykkar, sem byggið samfélag þar sem það virðist vera allt í
lagi að fólk eigi ekki þak yfir höfuðið, og til ykkar sem segist styðja heimilislaust fólk, svo lengi
sem sá stuðningur er ekki í ykkar hverfi.
Á meðan það eru heimilislausir einstaklingar í samfélaginu neyðumst við að fræða fólk um
heimilisleysi. Því hvað vitið þið um heimilisleysi? Hvað vitið þið um fólk sem er heimilislaust?
Heimilislausir eru ekki einsleitur hópur líkt og mörg ykkar halda. Heimilislaust fólk er af öllum
kynjum, á öllum aldri og með mismunandi bakgrunn. Við erum á götunni af jafn margbreytilegum
ástæðum og við erum mörg.
Þið þurfið að vita að það að vera á götunni er ekki sjálfskapað ástand. Samt er oft komið fram
við okkur eins og þetta hafi verið val og vegna þessa viðhorfs líta margir á okkur sem
samfélagsmein og glæpamenn. En þetta er ekki val. Við ,,lendum” ekkert á götunni. Þetta er
rothögg. Þetta er ekkert eins og flytja að heiman – þú mjúklendir ekkert á götunni. Það kemur
eitthvað fyrir þig, þú brotnar og slammast á götuna. Þannig gerist þetta. Við erum á götunni útaf
áföllum og ofbeldi sem við höfum verið beittar. Á götunni snýst allt um að lifa af og þegar allt
snýst um að lifa af þá þarf að gera hluti sem geta leitt af sér enn fleiri áföll og enn meira ofbeldi.
Á götunni er okkur nauðgað, við lendum í kynferðislegu ofbeldi, áreitni og við erum alltaf á
varðbergi. Það er ekkert andrými. Við getum lofað ykkur því að hver einasta manneskja sem er
á götunni er með áfallastreituröskun á mjög háu stigi.
Samfélagið gefur okkur ekkert tækifæri til að vinna úr þessum áföllum með því að læsa okkur
inni í fangelsi og halda okkur á götunni. Af því að á götunni vinnum við ekki úr neinu, það er
ekkert færi á því.
Mörg okkar nota einhverskonar vímuefni og við skömmumst okkar ekki fyrir það, þó að
samfélagið vilji að við gerum það. Staðreyndin er sú að það er erfitt að sjá góða partinn og
tilganginn í því að vera edrú þegar við erum alveg heimilislausar. Gatan tekur okkur alveg og
raunirnar á götunni eru bara þær sömu aftur og aftur. Þetta snýst ekki um gáfur eða viljastyrk.
Viljastyrkur okkar er gífurlegur og hann fer allur í það að lifa af. Oftast felur vímuefnanotkunin í
sér að deyfa sársaukann á einn hátt eða annan hátt. Við skulum gefa hverjum þeim sem tekst
að finna eina manneskju á götunni sem er edrú eldslegna, handsmíðaða medalíu sem við búum
til sjálfar.
Það á enginn að vera heimilislaus. Sorglega staðreyndin er sú að það þurfti heimsfaraldur til að
aðeins færri yrðu heimilislausir á Íslandi. Vegna COVID-19 neyddust yfirvöld til að gefa
heimilislausum þak yfir höfuðið. Það er nefnilega erfitt að halda sig heima, ef þú átt hvergi
heima.
Um tíma, þegar smitin voru sem flest í samfélaginu og fólki var skipað að vera heima hjá sér,
voru Gistiskýlin og Konukot höfð opin allan sólarhringinn í staðinn fyrir að vera einungis opin frá
17:00-10:00 eins og er vanalega. Örfáar hræður innan kerfisins börðust einnig fyrir því að opnað
yrði tímabundið neyðarúrræði þar sem neyðarskýlin rúma ekki allt heimilislaust fólk á
Reykjavíkursvæðinu. Tíu konur á aldrinum 19-60 ára sem allar áttu það sameiginlegt að hafa
þurft að búa á götunni í lengri eða styttri tíma fluttu í þetta tímabundna neyðarúrræði í lok apríl
2020. Við erum þessar konur. Nú þegar COVID-19 smitum hefur fækkað á Íslandi á að loka
úrræðinu og henda okkur aftur út á götuna.
Þó að við séum þakklátar Rauða krossinum, sjálfboðaliðunum og starfsfólkinu sem rekur
Konukot, eina úrræðið sem er í boði fyrir heimilislausar konur, þá er aðstaðan þar mjög
takmörkuð. Húsið rúmar ekki nema mest 12 konur, sem þurfa að deila fjórum herbergjum og
einungis ein sturta er í húsnæðinu. Það krefst ekki mikillar umhugsunar til að skilja álagið og
streituna sem fylgir því að þurfa vera nótt eftir nótt í slíkum aðstæðum. Það er ekki í lagi að
bjóða okkur upp á hvað sem er þó við séum heimilislausar.
Í okkar tímabundna úrræði fær hver kona litla aðstöðu með svefnherbergi, rúmi og hillu, ásamt
litlu baðherbergi. Þar er líka sameiginlegt þvottahús, eldhús og borðstofa. Það að þurfa ekki að
fara alltaf út á götu klukkan tíu á morgnanna (Gistiskýlin og Konukot), sama hvaða dagur er,
sama hvort það sé hlýtt eða kalt, snjór eða rigning, hefur breytt öllu fyrir okkur. Við höfum ekki
fundið fyrir svona miklu öryggi í mörg ár. Við erum orðin eins og fjölskylda, bæði starfsfólkið og
konurnar sem hér dvelja.
Hér eru nokkur dæmi um þær breytingar sem hafa orðið á lífi okkar síðan við fluttum inn Í
úrræðið:
– „Síðan ég brotlenti á götunni þá er ég bara búin að reyna að laga hluti. Ég náði aldrei að
laga neitt fyrr en eftir þriðju viku í öruggu húsnæði. Ég gat talað við fólkið sem býr hérna.
Átt einlæg og yndisleg samtöl og myndað sambönd. Svo allt í einu þegar ég rakst á
strákinn sem beitti mig rosalegu ofbeldi, sem ég hélt að yrði það hræðilegasta af öllu, þá
gat ég komist yfir það af því ég gat komið alltaf bara hingað og grátið og verið reið og
sofið. Ég gat byrjað að vinna úr áföllum af því ég hafði aðrar manneskjur til að tala við á
öruggum samastað.“
– „Þetta skiptir mig öllu máli. Ég gæti ekki verið meira heilbrigð en ég er hérna. Ég er að
upplifa að ég er hamingjusöm og sátt í eigin skinni, stend mig vel í því sem ég er að
gera, ég er að sinna öllu sem ég þarf að sinna. Ég stefni á að kaupa mér íbúð. Hér er
passað upp á að enginn komi inn, það er passað upp á okkur. Ég verð að fá að hrósa
starfsfólkinu hérna, þetta er búið að vera fullkomið. Ég tengi ekki alveg þegar ég heyri
neyðarskýli… þetta er nefnilega meira eins og heimili. Eina sem er að plaga mann fyrir
utan fjárhagsleysið er þetta óöryggi og kvíðinn yfir framhaldinu. Hvað ætli ég hugsi oft á
dag um hversu lengi þetta verður opið og hvenær ég þarf að fara aftur á götuna?“
– „Það er mikilvægt að hafa húsnæði, það er mikilvægt svo við frjósum ekki í hel. Það er
réttur allra. Eftir að ég fékk pláss hér er ég orðin betri til alls. Það er allt betra. Mér líður
öruggri, ég get lagt mig hvenær sem ég þarf án þess að vera á sífellu varðbergi og án
þess að lögreglan komi og veki mig. Ég get haft dótið mitt í kringum mig og verið inni hjá
mér með lokaðar dyr. Það þarf ekkert að vera svona mikið af heimilislausu fólki hérna,
það er bara rugl. Það eru örugglega mun fleiri félagsráðgjafar til heldur eru til
heimilislausir.“
– „Það vantar svona úrræði, sem er svona „stepping stone” í að komast eitthvað annað í
lífinu. Frá götunni, ná jafnvægi og þá eiga kannski möguleika á að komast eitthvað
annað. Mér finnst sjálfsagt að ef þetta yrði framlengt að við myndum borga á mánuði, við
getum borgað litla leigu til ríkisins ef það er það sem þarf. Covid er líka ekkert farið að
eilífu en við eigum samt að halda áfram að vera á götunni? Já, við erum í neyslu en við
kunnum alveg að fokking þrífa. Við erum ekki rústandi eða rænandi einhverju, við getum
alveg búið einhverstaðar eðlilega ef okkur er gefið tækifæri.“
– „Fyrst og fremst er það að ef þetta úrræði væri ekki til staðar þá væri ég dáin. Ég væri
dáin og ég hefði aldrei hringt á sjúkrabíl ef ég þyrfti hann af því að ég skulda 190.000 í
sjúkrabílasjóð. Ef þær hefðu ekki hringt fyrir mig á sjúkrabíl svona 15 sinnum væri ég
dáin núna útaf blóðsýkingu, eða ef ég væri ekki dáin væri sýkingin komin út í hjartað.
Ábyggilega átján sinnum hefur fólk hérna bjargað mér og stutt mig og huggað mig. Ef
þetta lokar byrja ég örugglega að nota morfín aftur, fer í Konukot. Ég held ég muni missa
vitið aftur. Það hefur bjargað mér að hafa samastað, hafa einhvern að tala við. Þú þarft
ekki að vera svona „nojaður” um að lifa af. Ef ég er ein úti þá byrja ég að fríka út af því
að mér líður ekki öruggri. Maður þarf að gera svo mikið til að lifa af í þessum heimi, og
þá er svo gott að eiga öruggan stað þar sem fólk getur ekki bara birst.“
Vonandi skiljið þið núna. Þetta er upp á líf eða dauða fyrir okkur. Skilaboðin sem þið sendið
okkur með því að moka milljörðum undir stórfyrirtæki en loka þessu litla úrræði eru þau að líf
okkar séu einskis virði. Því við getum lofað ykkur því að a.m.k. tvær þeirra kvenna sem hér búa
verða dánar innan árs ef þessu úrræði verður lokað.
Ekki misskilja okkur. Þó að við lendum í áföllum þá lítum við ekki á okkur sem fórnarlömb. Við
erum stríðskonur. Við höfum lifað af aðstæður sem fá ykkar myndu geta. Það minnsta sem
samfélagið getur gert er að standa með okkur í baráttunni fyrir mannsæmandi lífi og hætta að
glæpavæða okkur. Þannig ef þið sjáið aðra manneskju sofa í bíl eða bílakjallara, þá a) er hún
bara að reyna að sofa og b) hún sefur þarna af því hún hefur engan annan stað til að vera á c)
ekki hringja í lögregluna. Sofandi manneskjan er ekki hættuleg, en samfélagið sem skapar
aðstæður þar sem einhver neyðist til að sofa í bílakjallara er banvænt.
Það að þetta sé fyrsta álíka úrræðið fyrir heimilislausar konur á Íslandi er ótrúlegt. Í öll þessi ár
hafa konur á götunni verið að deyja. Femínistarnir eru bara í slag við einhverja karla um
jafnlaunavottun, kynjakvóta og dónaskap og virðast finnast minna mikilvægt að pæla í okkur,
konunum sem er mest mismunað í samfélaginu. Jafn aðgangur að mat, húsnæði,
heilbrigðisþjónustu og öryggi eru allt hlutir sem varða konur og ættu þess vegna að varða
femínista og vera forgangsmál.
Það er á mörgum stöðum pottur brotinn í kerfinu. Svo þegar eitt bregst, þá eru stoðir
samfélagsins ekki til staðar. Þær eru tilbúningur, orð á blaði, sem ekki er farið eftir.
Við höfum fengið nóg og við ætlum ekki að láta ýta okkur út í opinn dauðann án þess að berjast
fyrir lífi okkar. Við berjumst fyrir því að þessu úrræði verði haldið opnu. Við berjumst fyrir öll
okkar sem hafa verið á götunni og orðið svo kalt á höndunum að við gátum ekki lengur hreyft
fingurna. Við erum að berjast fyrir stefnu í samfélaginu sem þjónar systrum okkar, mæðrum og
dætrum. Auðvitað þarf að loka þessu úrræði. En ekki deginum fyrr en það er engin heimilislaus
kona eftir á götunni.
Emilie Camilla Johans Jacob, 31 ár, heimilislaus í 3 ár
Embla Nótt Anderson, 23 ára, heimilislaus í 7 ár
Zvala Zjana, heimilislaus í 8 ár
Tiger of the fighted of the death, 43 ára, heimilislaus í 7 mánuði
S.R.K., 35 ára, 5 ár heimilislaus
Magnea Örvarsdóttir, 48 ára, 4 ár heimilislaus
Alma Lind.
Kristvina, 32 ára, heimilislaus í 2 mánuði
