Málið snerist um hvort TR hefði verið heimilt, á árunum 2011 til 2015, að reikna greiðslur til viðkomandi einstaklings, á sérstakri uppbót á lífeyri vegna framfærslu, í samræmi við lög um félagslega aðstoð, í samræmi við búsetu hér á landi.
Málið hafði áður verið dæmt í héraði, og fyrir Landsrétti, þar sem Tryggingastofnun tapaði fyrir báðum dómstigum.
Það vakti athygli þegar þáverandi félagsmálaráðherra, Ásmundur Einar Daðason, tók þá ákvörðun að leita heimildar til að áfrýja málinu til Hæstaréttar, þrátt fyrir hvatningu frá Öryrkjabandalaginu að láta nú staðar numið. Hér væri verið að tala um þá einstaklinga sem hvað verst stæðu í þjóðfélaginu, og þeir væru skertir svo, að þeir lifðu jafnvel langt undir framfærslu viðmiðum íslenskra stjórnvalda.
Þuríður Harpa Sigurðardóttir formaður Öryrkjabandalagsins segir niðurstöðuna mjög ánægjulega, enda er hér verið að tala um að þeir einstaklingar sem hafa það hvað verst í okkar samfélagi hafa verið skertir allt frá árinu 2009, niður fyrir þær upphæðir sem stjórnvöld sjálf hafa ákveðið að sé lágmarks framfærsla.
„Niðurstaða Hæstaréttar er skýr, og ég skora á ríkisstjórnina að skýla sér nú ekki bak við einhverjar fyrningarreglur, heldur sýna þá ábyrgð að gera að fullu upp við þá, sem allar götur síðan 2009, hafa þurft að draga fram lífið á upphæðum sem ná ekki lágmarks framfærslu. Afleiðingin er í raun er að þeir hafa búið öll þessi ár við sára fátækt.
Þessi málarekstur hefur tekið um 6 ár og því miður lifði viðkomandi ekki þann dag að bið hans eftir réttlætinu tæki enda“
Í dómi Hæstaréttar er vísað til þess að í lögum um félagslega aðstoð, nr 99/2007, er að finna heimild fyrir ráðherra til að setja í reglugerð nánari fyrirmæli um uppbætur á lífeyri, meðal annars um tekju og eignarmörk. Samkvæmt lögunum er heimilt að greiða lífeyrisþega sérstaka uppbót á lífeyri, ef sýnt er að viðkomandi getur ekki framfleytt sér án þess, og þar er að finna mörk tekna sem miðað skyldi við.
Hæstiréttur tekur fram að með því að binda fjárhæð þessarar uppbótar við búsetu hér á landi, eins og gert var með reglugerð 1052/2009, gæti komið til þess að fjárhæðin skerðist þannig að hún nær ekki þeirri fjárhæð sem miðað væri við í lögunum. Hæstiréttur telur áskilnað um búsetutíma hér á landi sem skilyrði fyrir uppbótin ekki samræmast tilgangi laga um félagslega aðstoð, og að umdeildur áskilnaður ætti sér aðeins stoð í reglugerð, en ekki lögum, og því ekki fullnægt þeirri kröfu lögmætisreglunnar, að almenn fyrirmæli stjórnvalda eigi sér stoð í lögum.
„Að stjórnlögum gildir sú regla að athafnir stjórnvalda þurfa að eiga sér viðhlítandi stoð í settum lögum ef þær íþyngja borgurunum eða takmarka réttindi þeirra og birtist hún meðal annars í ákvæðum stjórnarskrárinnar sem mæla fyrir um heimildir til að takmarka mannréttindi.“
Ein af megin röksemdum Tryggingastofnunar í málinu hefur í gegnum allan málareksturinn verið að hér sé um heimildarákvæði að ræða, sem felur þar með ekki í sér skyldu, til að greiða uppbæturnar. Því hafi skerðingin verið heimil
Hæstiréttur tekur þetta sérstaklega fyrir í röksemdum sínum og segir að fyrir niðurstöðu málsins skipti engu þótt ákvæði laganna sé orðað sem heimild til að veita aðstoð, en ekki réttur einstaklingsins, „enda er ekki unnt að gættum tilgangi laganna um lágmarksframfærslu lífeyrisþega að tengja þá aðstoð við búsetutíma hér á landi ef á annað borð var ákveðið að nýta heimildina með þeim almenna hætti sem gert hefur verið allar götur frá 1. september 2008, fyrst með reglugerð nr 87/2008 og síðan á grundvelli laga nr 99/2007 eins og þeim var breytt með lögum nr. 120/2009“
Dóminn í heild sinni má lesa hér.
https://www.haestirettur.is/domar/_domur/?id=80613bfa-4d52-487a-8415-9da81f158ea2
