„ÖBÍ gerir verulegar athugasemdir við framkvæmd og skort á verklagi við mat á fötlun fólks á flótta og telur brýnt að slíkt mat sé unnið af fagaðilum“
Umsögn ÖBÍ réttindasamtaka um frumvarp til laga um breytingar á lögum um útlendinga (alþjóðleg vernd), mál nr. 236/2023.
ÖBÍ réttindasamtök (ÖBÍ) harma að stjórnvöld hafi ekki brugðist við ábendingum samtakanna í áformum um breytingar á útlendingalögum sem bárust dómsmálaráðuneytinu þann 13. september sl.. Þá er ámælisvert að fimmti liður greinagerðar um samráð er tómur. Brýnt er að samráðsferli stjórnvalda við hagaðila og almenning sé gangvirkt og gagnsætt. Því þurfa stjórnvöld að draga saman það helsta sem kom fram í umsögnum, upplýsa almenning og greina hvernig stjórnvöld hyggjast bregðast við ábendingum. Þá er hvergi minnst á aðstæður fatlaðs fólks á flótta og áhrif lagabreytinganna á líf þeirra, öryggi og mannréttindi.
Ómannúðleg meðferð íslenskra stjórnvalda í máli Husseins Hussein, fatlaðs umsækjanda um alþjóðlega vernd undirstrikar mikilvægi þess að vanda vel til verka í þessum viðkvæma málaflokki. ÖBÍ vill því koma eftirfarandi athugasemdum á framfæri.
1.
ÖBÍ telur mikilvægt að þau sem hingað leita eftir alþjóðlegri vernd fái skilvirka, mannúðlega og vandaða málsmeðferð líkt og tekið er fram í kaflanum um forsögu máls og tilefni. ÖBÍ áréttar að fatlað fólk á flótta er viðkvæmur hópur og minnir íslensk stjórnvöld á að unnið er að lögfestingu samnings Sameinuðu þjóðanna um réttindi fatlaðs fólks en samningurinn skuldbindur aðildarríki, Ísland, til þess að fara ekki gegn ákvæðum hans, þ.m.t. fötluðu fólki á flótta.
Orð og gjörðir verða að fara saman til að tryggja trúverðugleika laga og alþjóðlegra skuldbindinga. Því skýtur það skökku við að markmið um mannúðlega og vandaða málsmeðferð samræmast ekki lagabreytingum.
2.
ÖBÍ gerir athugasemdir við fyrirhugðar breytingar á 30. gr. laga um útlendinga um talsmannaþjónustu. Í 5. gr. frumvarpsins mun Útlendingastofnun fá heimild til að afgreiða mál án þess að talsmaður sé skipaður. Jafnframt er ákvörðun Útlendingastofnunar um að skipa umsækjanda ekki talsmann ekki kæranleg til kærunefndar útlendingamála.
Fötlun einstaklinga getur falið í sér að fatlað fólk á flótta geri sér ekki grein fyrir umfangi kerfisins og hvaða bjargráð stendur þeim til boða. Þá eru mörg sem hafa ekki heilsu til þess að koma gögnum og rökstuðningi á framfæri án aðstoðar. Það er því nauðsynlegt að tryggja að þessi viðkvæmi hópur hafi réttindagæslumann sem væri þeirra málsvari og sæi til þess að fatlað fólk á flótta fái sanngjarna meðferð og að máli þeirra sé fylgt eftir.
3.
Aukin samþætting og samráð meðal Norðurlandanna getur verið gott leiðarstef en varhugavert að fylgja eftir í blindni. ÖBÍ telur ekki ásættanlega röksemdarfærslu fyrir breytingum á 74. gr. laganna um mannúðarleyfi, en eftir því sem komist verður næst er Ísland eina Norðurlandið sem heimilar veitingu dvalarleyfis á slíkum grundvelli og þörf sé á frekari samþættingu. Dómsmálaráðuneytið þarf að færa skýr rök fyrir hvernig sú breyting samræmist áherslum frumvarpsins um að þeir sem hingað leita eftir alþjóðlegri vernd fái skilvirka, mannúðlega og vandaða málsmeðferð.
4.
Í lögum nr. 80/2016 um útlendinga segir m.a. að ekki sé heimilt að þjónustusvipta fatlað fólk á flótta. ÖBÍ gerir verulegar athugasemdir við framkvæmd og skort á verklagi við mat á fötlun fólks á flótta og telur brýnt að slíkt mat sé unnið af fagaðilum. Með 33. gr. laganna er lögreglunni heimilt að fresta niðurfellingu réttinda í kjölfar mats lögreglu á aðstæðum viðkomandi. Dæmi eru um að viðkvæmir hópar sem eiga að vera undanskildir þjónustusviptingu, þ.m.t. börn og fatlað fólk hafi verið svipt þjónustu.
ÖBÍ áskilur sér rétt til að koma á framfæri frekari athugasemdum á seinni stigum.
Ekkert um okkur án okkar!
Með vinsemd og virðingu,
Alma Ýr Ingólfsdóttir
formaður ÖBÍ
Kjartan Þór Ingason
verkefnastjóri ÖBÍ
Útlendingalög (alþjóðleg vernd)
Mál nr. 236/2023. Dómsmálaráðuneytið.
Umsögn ÖBÍ, 1. desember 2023
